Kult świętej Barbary na Górnym Śląsku

Święta Barbara jest patronką górników. Sprawuje nad nimi opiekę, a kiedy przychodzi nagła śmierć, zapewnia im dobre odejście.

Patronuje także trudnej pracy m.in. hutników, marynarzy, rybaków, żołnierzy, kamieniarzy, więźniów i innych.

Opiekunka bergmonów

Jak wiadomo praca na grubie, czyli w kopalni, jest niezwykle niebezpieczna. W ciemnych korytarzach podziemnych na górników czyhają liczne zagrożenia: pożar, wybuch, tąpnięcie i zawał, woda, brak światła dziennego.

Religijność ludu górnośląskiego, ukształtowana przez stulecia, była i nadal jest silna. Szczególnym przykładem, ważnym wzorem do naśladowania jest św. Barbara, której Ślązacy nadali status wyjątkowej towarzyszki życia codziennego. Kult tej świętej na Śląsku związany jest z rozwojem przemysłu wydobywczego od połowy XIX wieku. Wówczas św. Barbarę zaczęto uważać nie tylko za wybawicielkę od nagłej śmierci, ale także za patronkę górników.

Przed każdym zjazdem na dół górnicy w cechowni kłaniają się świętej Barbarze i zmawiają do niej modlitwę, w której proszą o opiekę i spokojną szychte (dniówkę).

Patronko górników, męczennico święta,

dzisiaj modlitwą hołd składamy Ci.

O tych, co proszą o pomoc, pamiętaj,

Święta Barbaro dopomóż im.

Dopomóż tym, co odeszli w ciemność,

co już na szychcie w niebie są dziś.

Ochraniaj tych, co fedrują pod ziemią,

z czarnej głębiny pozwól im wyjść.

Wciąż żywe jest przekonanie o korzyściach płynących z posłuszeństwa Świętej, o bezpieczeństwie, które zapewnia w pracy, ale także podczas drogi powrotnej do domu. Wśród braci górniczej wierzy się, że święta Barbara przed 4 grudnia zabiera do siebie kilku górników, którzy odchodzą na wieczną szychtę.

Legenda o życiu świętej Barbary

Według legend święta Barbara żyła w Nikomedii, na terenie dzisiejszej Turcji. Barbara była córką wpływowego i bogatego poganina. Była ona piękną i mądrą dziewczyną, dlatego o jej rękę ubiegało się wielu młodzieńców. Ona jednak nie myślała o szybkim zamążpójściu, bardziej interesował ją temat chrześcijaństwa. Przyłączyła się nawet do grupy chrześcijan, by zgłębiać tajemnice tej religii. Gdy dowiedział się o tym ojciec, bardzo się rozgniewał, wybudował wysoką wieżę i wtrącił ją do niej. Zrobił to także dlatego, by ustrzec córkę przed licznymi zalotnikami. Komnaty w wieży były pięknie urządzone, a Barbarze nie brakowało niczego, gdyż ojciec zatrudnił służbę i nauczycieli. Gdy okazało się, że jeden z nauczycieli jest chrześcijaninem, Barbara postanowiła przyjąć chrzest, życie swe oddać Bogu i żyć w czystości. Ojciec zaplanował jednak inną przyszłość dla córki i znalazł jej kandydata na męża. Ta odmówiła jednak zamążpójścia. Gdy ojciec dowiedział się o chrzcie wpadł w wielki gniew, głodził ją i torturował, by wyrzekła się wiary chrześcijańskiej. Nawet najstraszniejsze męki, jak przypalanie pochodnią, biczowanie czy wleczenie po ulicach, nie zmieniły postanowienia przyszłej świętej i pozostała ona nieugięta. Ponieważ praktyki chrześcijańskie były zakazane i niezgodne z obowiązującym prawem, Barbara została osądzona i skazana na karę śmierci poprzez obcięcie głowy mieczem. Wyrok wykonał sam ojciec Barbary. W momencie wykonania wyroku z nieba zstąpił piorun, który trafił w ojca i go zabił. Historia ta przekazywana była z ust do ust, tak, że obiegła cały chrześcijański świat. Dzielna męczennica stała się patronką w sprawach wyjątkowo trudnych, zwłaszcza tych związanych z zagrożeniem życia.

Wizerunek Świętej

Wizerunki świętej Barbary są szczególnie rozpowszechnione na Górnym Śląsku. Można je spotkać w kopalnianych cechowniach i chodnikach, na sztandarach, w domach górniczych, kościołach, kapliczkach. Jej wizerunek funkcjonuje w wielu formach twórczości plastycznej: obrazach, rzeźbach w węglu, graficie i drewnie, oleodrukach, grafikach, obrazach na szkle czy jako figurki ceramiczne. Nierzadkim przykładem jest też literatura, odnosząca się to tego szczególnego kultu oraz inne zjawiska kulturowe (np. bardzo liczny udział górników w corocznych pielgrzymkach piekarskich) oraz bogata obrzędowość „barbórkowa”, charakteryzująca region.

Święta Barbara przedstawiana jest jako młoda kobieta w dostojnym stroju, symbolizującym jej wysokie pochodzenie. Jej głowa zwieńczona jest koroną. W ręku trzymać może różne atrybuty: gałązkę palmową (symbol męczeńskiej śmierci), kielich z hostią (symbol ochrony przed śmiercią bez sakramentu), pochodnię (według legendy św. Barbara była torturowana poprzez przypalanie pochodnią) lub miecz (została skazana na karę śmierci przez obcięcie głowy mieczem).