Głęboka studzienka, głęboko kopana

Studnie, podobnie jak kapliczki i krzyże przydrożne, ule czy płoty, zaliczane były do elementów małej architektury - wpasowywały się w wygląd krajobrazu.

Jednocześnie dokumentiowały kulturę materialną danej społeczności oraz jej odrębność. Niektóre ze studni posiadały drzwiczki, czy daszki, które korespondowały z zadaszeniem i stolarką chałup.
Na terenach o płytkich źródłach czerpano wodę przy pomocy studni z ręcznym wyciągiem, zaś tam gdzie studnie były głębokie – za pomocą żurawia, później kołowrotu (wał z korbą). Jeszcze późniejszym rozwiązaniem, które jednak funkcjonowały wspólnie ze studniami z kołowrotem, były studnie z pompą.

Studnia jako przestrzeń mediacyjna

W tradycyjnych wierzeniach studnia jest przestrzenią mediacyjną, która łączy świat podziemny ze światem ziemskim. Miejscem styku jest lustro wody.
Z jednej strony studnia odbierana jest pozytywnie, ponieważ to w niej znajduje się życiodajna woda, z drugiej - negatywnie, ponieważ związana jest z lękiem przed światem podziemnym oraz nieprzeniknioną głębią w studni, która może stać się miejscem śmierci i działania nieprzychylnych mocy.
Miejsca styku dwóch światów wymagają wzmożonej ochrony, dlatego zawsze zdecydowanie ostrzegano dzieci, żeby nie zbliżały się do studni, nawet wtedy, gdy była zamknięta. Upadek do głębokiej studni kończył się tragicznie. Wierzono także, że w studni zamieszkują roztomańte beboki i diobły – istoty demoniczne i zaklęte. Straszono nimi dzieci. Istniał także zakaz nachylania się nad studnią, gdyż wierzono, że od patrzenia w jej głąb może zakręcić się w głowie i jakieś straszydło może wciągnąć tam człowieka.

Studnia w legendach

Motyw studni pojawia się w wielu legendach i podaniach m.in. w legendzie o suchej studni, studni szczęścia, cudownej studni, studni pradawnej wiedzy. Bywa także miejscem samobójczej śmierci nieszczęśliwych kochanków, czy metaforycznym oknem do poznania przyszłości (na zadane pytania odpowiada echo lub przyszłość ukazuje się w lustrze wody).

Głęboka studzienka, głęboko kopana

Tekst piosenki biesiadnej "Głęboka studzienka" napisała Helena Kołaczkowska (polska literatka i autorka tekstów do pieśni) w 1959 r. Utwór napisany na melodię ludową jest niezwykle popularny i lubiany. Można go znaleźć w wielu śpiewnikach biesiadnych. Został też włączony do repertuaru Zespołów Pieśni i Tańca.

Głęboka studzienka, głęboko kopana,
A przy niej Kasieńka jak wymalowana.

Przy studzience stała, wodę nabierała,
O swoim Jasieńku, kochanym myślała.

Żebym cię, Jasieńku, choć raz zobaczyła,
To bym do studzienki za tobą wskoczyła.

Najpierw bym rzuciła ten biały wianeczek,
Com sobie uwiła ze samych różyczek.

Ucałuję listek szeroki, dębowy,
Razem z pozdrowieniem rzucę go do wody.

Zanieś go, studzienko, do Jasieńka mego,
Powiedz mu ode mnie, że czekam na niego.

Głęboka studzienka, głęboko kopana,
A przy niej Kasieńka jak wymalowana.