Dawniej Bzie, będące dziś sołectwem Jastrzębia-Zdroju, dzieliło się na kilka odrębnych jednostek: Bzie Górne, Średnie, Dolne i Zameckie.

Podział na Bzie Górne, Dolne oraz Zameckie funkcjonuje do dziś. Bzie Średnie w 1901 r. po śmierci właściciela Fritza Chorusa przestało istnieć i zostało włączone administracyjnie do Bzia Górnego. W Bziu Zameckim i Bziu Górnym zachowały się do dnia dzisiejszego dawne siedziby pańskie. W Bziu Zameckim jest to zabytkowy zespół dworski z późnorenesansowym dworem obronnym z 1 poł. XVII w. oraz pozostałością parku dworskiego, gdzie zachowały się pomniki przyrody, w tym imponujący dąb szypułkowy. O ile historia tego dworu jest dobrze zbadana i opisana, to nieliczne tylko źródła opisują dwór w Bziu Górnym.

Dawniej w powszechnym użyciu funkcjonowały jednocześnie gwarowe i niemieckojęzyczne nazwy miejscowości:

• Bzie Górne – Bzi Wierchni – Ober Goldmannsdorf
• Bzie Średnie – Bzi Postrzedni – Mittel Goldmannsdorf
• Bzie Dolne – Bzi Dulni – Nieder Goldmannsdorf
• Bzie Zameckie – Bzi Zomeczki – Schloss Goldmannsdorf

Dwór w Bziu Górnym - powstanie

Czas powstania dworu datuje się najprawdopodobniej na 2 poł. XVIII w. Jest to data przybliżona, ponieważ jedyne dotąd znane źródła wspominają tylko, że w 1783 r. znajdowały się w Bziu Górnym 2 folwarki, owczarnia i siedziba pańska (herrschaftliche Wohnung). Inne zapiski wskazują, że w owych latach majątek obejmował 368 ha roli, 28 ha łąk, 45 ha lasów, 24 ha stawów*, 3 ha ogrodu, dom mieszkalny i owczarnię. W 1899 r. na jego terenie postawiono 2 z 3 stanowisk wiertniczych, do poszukiwania złóż węgla kamiennego. Popularne było powiedzenie „przyszłość Bzia leży pod ziemią”. Jak wiemy, ostatecznie „czarne złoto” znaleziono na terenie kolonii Pniówek, która należała wówczas do Bzia Górnego.

*W okolicach Pawłowic, Bzia i Golasowic już w XVI w, istniało wiele stawów, ponieważ hodowla ryb była bardzo opłacalna. Transportowano je Wisłą z całego Pszczyńskiego Wolnego Państwa Stanowego do Małopolski.

Ród Gusnarów i Reitzensteinów

Dworek i jego rozbudowujące się stopniowo otoczenie z dziedzińcem gospodarczym w centralnym miejscu i okalającymi je zabudowaniami m.in. oborami, stajniami i stodołami, stanowiły jedyne centrum gospodarcze w Bziu Górnym.

Dwór był w posiadaniu dwóch znaczących rodów oraz kilku mniejszych właścicieli. Początkowo należał do rodziny Gusnarów, a później Reitzensteinów. Oba te rody pochodziły z Niemiec i były właścicielami m.in. Pawłowic i Bzia Górnego. Ród Gusnarów to okres od pocz. XVIII w. do poł. XIX, zaś Reitzensteinowie - II poł XIX w. do 1945 r.

Bzie Górne graniczyło od południa z lasami pawłowickimi, które były łącznikiem między dwoma częściami majątku Reitzensteinów: w Pawłowicach i Bziu Górnym. Komunikację między nimi stanowiły dobrze utrzymane drogi polne.

Kiedy na przeł. XIX/XX w. dobra Bzia Średniego po śmierci właściciela, wspomnianego już Fritza Chorusa, zostały rozparcelowane i sprzedane okolicznym gospodarzom, część wschodnią wraz z dworem zakupił Franciszek Gąsior. Odtąd dobra te potocznie zaczęto nazywać Gąsiorowcem. W części dworu wydzielono 1 salę lekcyjną, do której uczęszczały najmłodsze dzieci z Bzia Górnego i Pniówka. Obowiązki nauczyciela zarówno w szkole w Bziu Zameckim, jak i Bziu Górnym pełnił Franz Baldy. W tym okresie w majątku zamieszkiwały i pracowały 102 osoby.

Po II wojnie światowej wszystkie majątki upaństwowiono i utworzono z nich PGR-y. W 1947 r. majątek ziemski w Bziu Górnym został przejęty przez Wojewódzki Związek Samopomoc Chłopska i przekazany w zarząd Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska w Bziu. W jego skład wchodziło: 64 ha roli, 6 ha łąk, 15 ha pastwisk, 16 ha stawów oraz 5 ha placów, dróg i sadów. W oborach, czyli zabudowaniach gospodarczych dawnego dworu hodowano owce, krowy, później świnie. Hodowla koni odgrywała tu znaczną rolę w latach wcześniejszych (1916-1941), gdy za tę dziedzinę odpowiadali kolejni zarządcy zatrudnieni przez Reitzensteinów.

Założenia architektoniczne dworu

Jak pisze Piotr Siemko: „całe założenie sprawia wrażenie zakomponowanego w okresie baroku. Rozciąga się ono wzdłuż osi wschód-zachód z wjazdem od wschodu. Obiekt jest murowany, wybudowany na planie prostokąta, podpiwniczony, z naczółkowym dachem. Po stronie zachodniej zachowały się pozostałości założenia parkowego z sadzawką. Dziedziniec gospodarczy umieszczono przed frontem od strony wschodniej. Taki sposób komponowania przestrzeni wywodzi się z założeń francuskich – tzw. entre cour et jardin – czyli „między dziedzińcem a ogrodem”, cechą charakterystyczną tej kompozycji było usytuowanie dziedzińca honorowego z zabudowaniami gospodarczymi przed pałacem, zaś za pałacem sytuowano ozdobny ogród”.

Gut -  dobro, mienie, majątek

Na niemieckich mapach topograficznych z końca XIX w. dwór widnieje z oznaczeniem "Gut" (z niem. Gutshaus – dwór, majątek ziemski), które było nadawane niewielkim stylizowanym obiektom mieszkalnym o cechach reprezentacyjnych, zbudowanym dla rodzin szlacheckich oraz ich pracowników wraz z zabudową gospodarczą. Ozdobny park i ogród, zgodnie z założeniami epoki, znajdował się w bezpośrednim otoczeniu zabudowań mieszkalnych. Zieleń miała charakter użytkowy i ozdobny – pełniła funkcję estetyczno-rekreacyjną oraz osłaniała zabudowania dworskie od wiatru i dawała schronienie od słońca.

Dwór obecnie

Czas obszedł się dosyć łaskawie z dworem w Bziu Górnym. Choć lata PRL-u to czas upadku i zaniedbania, to zabytkowy obiekt nie popadł w ruinę i obecnie odzyskał dawny wygląd. Stare obory przeszły gruntowny remont, zostały dostosowane do współczesnych wymogów i nadal spełniają swoją funkcję hodowlane. W otoczeniu dworu pozostał częściowo stary drzewostan, pamiętający czasy świetności zabudowań dworskich, zwłaszcza rozłożyste lipy.
Nie jest znana dokładna data powstania dwóch wielorodzinnych budynków mieszkalnych ulokowanych w bezpośrednim sąsiedztwie dworu. Zabudowania były przeznaczone dla pracowników dworu, zaś obecnie są zamieszkałe przez dawnych pracowników PGR-u i ich rodziny, ale także przypadkowych lokatorów. Obok dwóch starych budynków w latach 70. XX w. wybudowano jeden dodatkowy czterorodzinny blok.

Do dziś mieszkańcy Bzia nazywają okolice dawnego majątku ziemskiego określeniem „we dworze”.

Bibliografia:
1. Siemko Piotr. Rody rycerskie z terenu Jastrzębia i okolicy. Jastrzębie-Zdrój 2003
2. Zdziebło Joanna. Górnośląscy Reitzensteinowie i ich dobra Pawłowice-Pielgrzymowice-Bzie Górne. Jastrzębie-Zdrój 2008
3. Dzieje Parafii Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Bziu na tle historii ziemi pszczyńskiej. Opracowanie Towarzystwo Miłośników Ziemi Jastrzębskiej pod red. naukową Wiesława Lesiuka i Ewy Dawidejt-Jastrzębskiej. Gliwice 2003